واکاوی اعتیاد به شبکه‌ های اجتماعی در بین کاربران ایرانی

به گزارش شجرنيوز، اعتیاد به اینترنت و شبکه‌های مجازی یکی از معضلات و مشکلاتی است که انسان‌ها در عصر مدرن با آن روبرو هستند. میتوان گفت که این مشکل در چند سال اخیر و همزمان با شیوع ویروس کرونا افزایش پیدا کرده است؛ زیرا بسیاری از فعالیت‌ها مثل آموزش و انجام مشاغل بر بستر اینترنت برای کاربران در دسترس قرار گرفته اند و مدت زمانی که کاربران باید در فضای مجازی سپری کنند افزایش پیدا کرده است.

شاید بیشتر از هر قشر دیگری، کودکان و دانش آموزان بیشتر تحت تاثیر این اعتیاد قرار گرفته باشند. مطالعه‌ای به صورت مقطعی در سال ۱۳۹۹ به روی هزار دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شد که بررسی‌های این مطالعه نشان داد به طور کلی ۴۶۲ نفر (۴۴درصد) از دانشجویان مورد مطالعه، به شبکه‌های اجتماعی اعتیاد داشتند.  از این تعداد ۴۴۹ نفر (حدود ۹۰ درصد) اعتیاد خفیف و ۱۳ نفر (نزدیک به ۱۰ درصد) اعتیاد شدید داشتند. براساس این آمار اعلام شد که ۴۴ درصد از دانشجویان ایرانی به شبکه‌های اجتماعی اعتیاد دارند. به همین بهانه با حمیدرضا جلالی فراهانی، کارشناس فضای مجازی گفتگو کرده ایم که در ادامه می‌خوانید.

در چه صورتی معتاد به فضای مجازی هستیم؟

جلالی گفت: “اعتیاد به صورت کلی نوعی از رابطه وابسته و جستجو گرانه نسبت به یک محتوا و موضوع است که از حالت عادی خارج شده باشد. حالت عادی به معنای تعداد دفعات و میزان استفاده معمولی است و طبیعتا این شاخص‌ها در مورد اینترنت هم صدق می‌کند. هر شخصی امروزه در اجتماع براساس جایگاه اجتماعی و میزان نیازش به بهره گیری از محتوای اینترنت می‌پردازد. این بهره گیری می‌تواند صرفا به مسائل مادی مربوط شود، تولید محتوا و مطالب را در بر گیرد و یا در مسائل فراتری مثل کسب و کار از آن استفاده شود. موارد استفاده دیگر نیز می‌تواند بازی‌های ویدئویی و سرگرمی‌ها باشد.”

این کارشناس ادامه داد: “استفاده از هرکدام از این موارد، میزانی دارد که اگر از حد عادی عبور کند، اعتیاد نامیده می‌شود. در حالت اعتیاد، شما در هر شرایطی به اینترنت احساس نیاز می‌کنید و وقتی به اینترنت متصل نیستید اضطراب و نگرانی شما را فرا می گیرد؛ این چیزی است که به آن وابستگی اعتیادوار به اینترنت و شبکه‌های مجازی می‌گوییم و در واقع اعمال و رفتار مخاطب در این فضا کنترل می شود.”

برای میزان استفاده از اینترنت نمی توان یک نسخه پیچید

جلالی گفت: “نمی‌توان به عنوان سطح مجاز استفاده از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، زمان مشخصی را  برای همه اقشار تجویز کنیم، اما بخش قابل توجه این است که حضور ما در این فضا باید متناسب با نیاز ما باشد. برای مثال اگر کسی کاربر شبکه‌های اجتماعی است، برای چک کردن صفحات شخصی خود به زمانی بیشتر از نیم ساعت نیاز نخواهد داشت، اما اگر شخصی کاربر حرفه‌ای باشد و کسب و کارش به این فضا وابسته باشد این زمان طبیعتا افزایش پیدا می‌کند و ممکن است به یک ساعت و یا ۹۰ دقیقه نیز برسد. اما با نگاهی به اطرفمان متوجه خواهیم شد که میزان استفاده مردم فراتر از این مقدار است.”

با این حال جلیلی فراهانی فراهانی می‌گوید  اشخاصی مثل  اینفلوئنسر‌ها و پژوهشگران فضای مجازی هستند که میزان استفاده آنها از این حد تجاوز می‌کند و نیاز به زمان بیشتری برای گذراندن در فضای مجازی دارند. البته که این اقشار بخش کوچکی از جامعه ما را تشکیل می‌دهند.

جلالی فراهانی با اشاره به اینکه در مدیریت استفاده از فضای با دو مسئله روبرو هستیم گفت: “یکی از این مسائل اراده و مدیریت رفتار انسانی است و دومین مورد هم گجت‌ها و اپیلکیشن‌هایی است که در این حوزه میزان و نوع دسترسی ما را مدیریت می‌کنند. دانش آموزان و دانشجویان به عنوان بخشی از مقوله مدیریت استفاده خود از فضای مجازی باید به مسئله خود مراقبتی و برنامه ریزی روی بیاورند. مقوله دوم برای مدیریت استفاده از فضای مجازی در هنگام آموزش، استفاده از اپلیکیشن‌های خاص است که دسترسی را محدود می کند”.

این کارشناس ادامه داد: “مورد دیگر هم آموزش است که صدا و سیما نقش زیادی در آن دارد، در واقع ما باید رژیم مصرف از فضای مجازی را هم آموزش دهیم؛ البته تلاش‌هایی در این زمین صورت گرفته، اما به طور کامل فراگیر نشده است. محور چهارم نیز به زیر ساخت‌ها مربوط می‌شود. ما در کشورمان نظام احراز هویتی نداریم که با توجه به سن کاربر و از طریق برنامه ارائه دهنده خدمات، فعالیت کاربر را مدیریت کنیم. برای مثال کشور چین اخیرا قانونی وضع کرده که نوجوانان را در استفاده بیش از اندازه در بازی‌های ویدئویی محدود می‌کند. البته در کشور ما مسئله فقط قانون گذاری نیست و اگر قانون نیز تصویب شود زیرساختی برای کنترل وجود ندارد. ”

بزرگسالان هم از اعتیاد به اینترنت در امان نیستند

جلالی فراهانی در رابطه با اعتیاد بزرگسالان به فضای مجازی می‌گوید: “به صورت پیشفرض کودکان ممکن است بیشتر از بزرگسالان درگیر اعتیاد به اینترنت شوند، اما بزرگسالان هم از این آسیب در امان نیستند. در زندگی بزرگسالان خصوصا در سال‌های اخیر و با توجه به شیوع ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی و شغلی زیادی که ایجاد شده، افراد به شیوه‌های جدیدی روی می‌آورند. مدیریت مصرف بزرگسالان از فضای مجازی نیز از طریق آموزش و زیرساخت‌ها امکان پذیر است. می‌توان گفت که آموزش پذیری بزرگسالان به دلیل شکل گیری شخصیت آنها سخت، اما شدنی است. آموزش فراگیر آگاهی بخش خواهد شد و تکرار مکرر یک پیام اثربخش خواهد بود.”

روش های مدیریت محتوای در دسترس کودکان

جلالی فراهانی نظارت بر محتوای در دسترس کودکان را مسئله مهمی دانست و در این باره گفت: “نکته اول در این زمینه این است نباید کودکان را با تلفن های همراه و یا تبلت ها تنها گذاشت؛ زیرا محتوا کنترل نشده است و از طرف دیگر کودکان بسیار آسیب پذیر هستند. این موضوع برای افراد ۱۸ تا ۲۰ سال نیز صدق می‌کند، زیرا در این زمان مقداری از حس ماجراجویی و کنکاش انسان فعال شده و باید استفاده از محتوای اینترنت مدیریت شده باشد.”

جلیلی فراهانی ادامه داد: “نکته دیگر استفاده از ابزارهای مرتبط با این موضوع است. ابزار‌های داخلی و خارجی در این زمینه وجود دارد، اما به دلیل غربزدگی در این حوزه، میزان استفاده ابزار داخلی کمتر است.”

اعتیاد به اینترنت باید نوعی جرم تعریف شود

ترک اعتیاد به فضای مجازی از چند زاویه قابل بررسی است، اما از نظر کلان باید با توجه به سلامت روان، نوع رژیم دسترسی صحیح را اجرا کنیم. راهکار دیگر باز هم به مسئله زیرساخت‌ها باز می‌گردد. حاکمیت برای صیانت از حقوق جامعه و جلوگیری رخ دادن مشکلی باید نوع دسترسی را تعریف کند. بهترین راه حل هم برای کوتاه مدت و میان مدت دسترسی به زیرساخت‌ها خواهد بود.

برای مثال استفاده از اینترنت هم نوعی از بزه تعریف و قانونی برای آن نوشته شود. این موضوع در کشور‌های خارجی اجرا شده است. برای مثال در آمریکا کسانی که از زندان به طور موقف آزاد می‌شوند، اگر جرمی مربوط به خشونت انجام داده باشند، بازی‌های رده بندی خشن برای آنها در دسترس نخواهد بود. ما هم باید به این سمت حرکت کنیم که دسترسی‌ها در فضای مجازی مطابق با سلامت روان و سلامت جامعه باشد.

منبع: باشگاه خبرنگاران